اجابت مزاج یا دفع مدفوع فرایندی طبیعی در بدن انسان و سایر حیوانات است که طی آن مواد زائد حاصل از هضم غذا از طریق روده‌ها به صورت مدفوع از بدن خارج می‌شود. این فرآیند شامل مراحل مختلفی است که از جذب مواد مغذی در روده کوچک شروع می‌شود و سپس مواد زائد به روده بزرگ منتقل می‌شوند، جایی که آب اضافی جذب و مدفوع شکل می‌گیرد.
در نهایت، مدفوع از طریق مقعد دفع می‌شود. اجابت مزاج منظم و بدون مشکل نشانه‌ای از سلامت سیستم گوارش است. در این مقاله وب‌سایت دکتر قمری به این عارضه خواهیم پرداخت.
اجابت مزاج یا سندرم انسداد مدفوع چیست؟
اجابت مزاج یا سندرم انسداد مدفوع (ODS) به مشکل در دفع مدفوع اشاره دارد و می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد، از جمله عوامل مکانیکی و روانی. افراد مبتلا به ODS ممکن است احساس کنند که قادر به دفع کامل مدفوع نیستند، مقدار کافی مدفوع نمی‌کنند، یا زمان زیادی را در توالت صرف می‌کنند. این وضعیت می‌تواند منجر به یبوست و گاهی بی‌اختیاری مدفوع شود. با گذشت زمان، فشار بیش از حد و دفع مدفوع سفت می‌تواند به عضلات و اعصاب آسیب برساند و مشکل را تشدید کند. یبوست چیست و چه علائمی دارد؟ یبوست باعث عدم توانایی در دفع خواهد شد.
تأثیرات اجابت مزاج بر بدن
اجابت مزاج طیف گسترده‌ای از شرایط شامل یبوست و مشکلات دفع مدفوع را در بر می‌گیرد. تشخیص یبوست به وجود دو یا بیشتر از علائم زیر به مدت حداقل ۹۰ روز نیاز دارد:
- زور زدن در بیش از ۲۵ درصد از حرکات روده.
- احساس تخلیه ناقص روده در بیش از ۲۵ درصد از دفعات مدفوع.
- مدفوع سفت در بیش از ۲۵ درصد از حرکات روده.
- نیاز به استفاده از انگشتان برای کمک به دفع مدفوع در بیش از ۲۵ درصد مواقع.
- کمتر از سه بار مدفوع در هفته.
این علائم می‌توانند ناشی از مشکلات زمینه‌ای ناشناخته باشند و یبوست مزمن می‌تواند به مشکلات بیشتری منجر شود. افراد مبتلا به اجابت مزاج ممکن است به مشکلات دیگری نیز دچار شوند:
- اختلال عملکرد کف لگن که باعث ناهماهنگی عضلات و اعصاب در اجابت مزاج می‌شود.
- افتادگی اندام‌های لگن مانند مثانه، رحم یا روده.
- کاهش حس رکتوم و از دست دادن توانایی درک مدفوع در راست روده.
- اضطراب مدفوع که ممکن است باعث جلوگیری از حرکات روده و دفع مدفوع سخت و دردناک شود.
این وضعیت چقدر شایع است؟
حدود ۱۸ درصد از جمعیت به اجابت مزاج یا سندرم انسداد مدفوع (ODS) مبتلا هستند، به ویژه در میان زنان و پس از میان‌سالی.
علائم سندرم انسداد مدفوع چیست؟
علائم ODS شامل موارد زیر است:
- نیاز به دفع مدفوع، اما ناتوانی در انجام آن
- سخت و/یا دردناک بودن دفع مدفوع
- ناتوانی در تخلیه کامل مدفوع
- احساس وجود مانعی در خروج مدفوع
ممکن است لازم باشد:
- به سختی فشار بیاورید تا مدفوع کنید
- مدت زمان زیادی را منتظر بمانید تا مدفوع خارج شود
- از انگشتان خود برای کمک به دفع مدفوع استفاده کنید
- از ملین‌ها یا تنقیه برای کمک به دفع مدفوع استفاده کنید
علائم ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- یبوست
- بی‌اختیاری مدفوع
- ناراحتی مداوم
- اضطراب یا افسردگی
شکایات رایج عبارتند از:
- التهاب یا تورم رکتوم
- درد شکم و اتساع
- درد مقعد
- حالت تهوع، خستگی و بی‌اشتهایی
چرا نمی‌توانم مدفوع کنم؟
اجابت مزاج یا سندرم انسداد مدفوع دلایل زیادی دارد که به دو دسته ارگانیک و عملکردی تقسیم می‌شوند. علل ارگانیک و مکانیکی شامل نقص‌های آناتومیک و انسدادهای فیزیکی است. علل عملکردی شامل مشکلات مربوط به مغز و سیستم عصبی می‌شود. اغلب هر دو نوع درگیر هستند و یک نوع ممکن است باعث نوع دیگری شده باشد.
علل آناتومی ODS عبارتند از:
- فتق پرینه: زمانی که اندام‌های شکم یا لگن از کف لگن بیرون می‌زنند
- افتادگی اندام لگن: وقتی یکی از اندام‌های لگنی به راست‌روده یا مقعد نفوذ کرده است (افتادگی راست‌روده، مقعدی انواژیناسیون، رکتوسل)
- سندرم زخم رکتوم منفرد: وجود یک یا چند زخم در راست‌روده
علل عملکردی عبارتند از:
- آنیسم (اجابت مزاج بی‌سینرژیک): ناتوانی در شل کردن عضلات اسفنکتر یا فشار کافی برای تخلیه روده
- حساسیت کم رکتوم: از دست دادن حس در راست‌روده، احتمالاً به دلیل آسیب عصبی
- اختلالات روانی: اضطراب، افسردگی، فوبیا، OCD (اختلال وسواس اجباری) و اختلالات اشتها
این عوامل ممکن است ناشی از موارد زیر باشند:
- بارداری و زایمان
- جراحی در ناحیه لگن
- آسیب تروماتیک یا سوءاستفاده
این شرایط می‌توانند علل اولیه یا اثرات ثانویه انسداد مدفوع باشند. برای اطلاعات بیشتر مقعد چیست؟ و فرق مقعد با راست‌روده چیست؟ را مطالعه کنید.
سندرم انسداد مدفوع چگونه تشخیص داده می‌شود؟
ارائه‌دهنده مراقبت‌های بهداشتی با پرسیدن سؤالاتی در مورد علائم شما شروع می‌کند. آن‌ها ممکن است از یک نمودار امتیازی برای ارزیابی شدت علائم استفاده کنند، به شرح زیر:
| علائم | ۰ | 1 | ۲ | ۳ | ۴ |
| زور زدن برای دفع مدفوع | هرگز | به ندرت | گاهی | معمولاً | همیشه |
| تخلیه ناقص | هرگز | به ندرت | گاهی | معمولاً | همیشه |
| استفاده از انگشتان برای دفع مدفوع | هرگز | به ندرت | گاهی | معمولاً | همیشه |
| ناراحتی شکمی | هرگز | به ندرت | گاهی | معمولاً | همیشه |
| استفاده از تنقیه یا ملین ها | هرگز | به ندرت | گاهی | معمولاً | همیشه |
امتیاز شما می‌تواند از ۰ تا ۲۰ متغیر باشد که ۲۰ نشان‌دهنده علائم شدید است. نمره بالا نشان‌دهنده یبوست مزمن است، اما برای تشخیص ODS، ارائه‌دهنده مراقبت‌های بهداشتی باید علل ساده‌تر را رد کند. آن‌ها این کار را از طریق ارزیابی سابقه پزشکی و انجام آزمایش‌ها لازم انجام می‌دهند.
چه آزمایش‌هایی برای تشخیص اجابت مزاج انجام خواهد شد؟
پس از بررسی علائم، پزشک ممکن است آزمایش‌ها زیر را توصیه کند:
- آزمون رکتوم دیجیتال: این اولین خط آزمایش شامل معاینه فیزیکی با استفاده از انگشتان پوشیده با دستکش و روغن‌زده شده، انجام می‌شود. ارائه‌دهنده می‌تواند انسدادها، علل درد، نشانه‌های افتادگی اندام و رفلکس‌های عضلانی را بررسی کند.
- دفکوگرافی: تصویربرداری با اشعه ایکس یا ام‌آرآی از داخل بدن هنگام تلاش برای دفع مدفوع. یک ماده پزشکی به مقعد شما تزریق می‌شود تا مانند مدفوع به بیرون فشار داده شود. این فرایند در یک اتاق عکاسی خصوصی انجام می‌شود.
- مانومتری آنورکتال: این تست عملکرد عضلات و اعصاب مرتبط با دفع مدفوع را اندازه‌گیری می‌کند. یک کاتتر با یک بالون متصل به رکتوم وارد می‌شود و بالون با آب گرم باد می‌شود. انتهای دیگر کاتتر به دستگاهی متصل است که فعالیت عضلانی را اندازه‌گیری می‌کند.
سندرم انسداد مدفوع چگونه درمان می‌شود؟
به دلیل پیچیدگی علل و عوامل متعدد، درمان معمولاً محافظه‌کارانه و جامع است. به ندرت جراحی به تنهایی کافی است. حتی در صورت موفقیت جراحی، علائم ممکن است ادامه یابند یا بازگردند. درمان‌ها شامل موارد زیر است:
توصیه‌های عمومی:
- افزایش فیبر رژیمی: هدف 30 تا 40 گرم در روز.
- افزایش مصرف آب: هدف بیش از 2 لیتر در روز.
- استفاده از نرم‌کننده‌ها یا ملین‌ها: تنقیه خانگی و آبیاری روده بزرگ.
- یوگا و تکنیک‌های آرام‌سازی هدایت‌شده.
برای علائم عصبی و روان‌تنی:
- بیوفیدبک درمانی: مخصوصاً برای آنیسموس و اختلال عملکرد کف لگن.
- روان‌درمانی: در صورت نیاز.
برای مشکلات آناتومیکی:
در صورت شکست سایر درمان‌ها، جراحی ممکن است توصیه شود:
- کولپورافی خلفی برای رکتوسل: بازگرداندن رکتوم افتاده به جای خود.
- برداشتن رکتوم ترانس مقعدی (STARR): تقویت دیواره اتصال آنورکتال قدامی برای رکتوسل و انواژیناسیون.
- رکتوپکسی برای پرولاپس رکتوم: بازگرداندن راست‌روده به موقعیت طبیعی، اغلب با مش برای حمایت.
نکات مهم برای افراد مبتلا به اجابت مزاج:
- درمان‌های محافظه‌کارانه 30:درصد افراد بهبود را نشان می‌دهند. تغییرات سبک زندگی و درمان‌های خانگی مانند ملین‌ها و تنقیه ممکن است به طور نامحدود مورد نیاز باشند، اما تسکین واقعی را ارائه می‌دهند.
- درمان‌های تخصصی: بیوفیدبک و روان‌درمانی به زمان و تعهد نیاز دارند، اما می‌توانند بهبودهای پایداری ارائه دهند.
- جراحی: نتایج متفاوتی دارد و زمانی که با سایر درمان‌ها ترکیب شود، بیشترین موفقیت را دارد.
